واژه گمرک که معادل آن در زبان انگلیسی CUSTOMS و در زبان فرانسه DOUANE می باشد و بنا بر قول مشهور محققین و مورخین، مشتق از کلمه لاتین COMMERCIUM به معنی تجارت و مبادله کالا بوده که خود این کلمه مشتق از ریشه یونانی CUMMERX (کومرکس) به معنی حقوق متعلق به کالا و مال التجاره می باشد. و در زبان ترکی به شکل واژه KUMRUK (کومروک) یا GUMRUK رواج یافته است.
این واژه بعدها در دوران صفویه به واسطه همجواری ایران با ترکیه در کشور ما نیز متداول شده است.
گمرک به عنوان یک اصطلاح بین المللی
شورای همکاری گمرکی، گمرک را این چنین تعریف کرده است: «گمرک سازمانی است دولتی که مسئول اجرای قانون گمرک و وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری؛ و همچنین واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد.»
می توان گفت گمرک سازمانی است مالی و اقتصادی که از دیرباز در کشورها وجود داشته و در هر زمان بنا به مقتضیات زمان و خواست حکومت ها شکل و سازمانی خاص به خود گرفته است تا به صورت فعلی درآمده است.
گمرک به طور قانونی نقش تطبیق واردات و صادرات را با مقررات وضع شده را دارد. بنابراین در ورود و صدور کالا نقش گمرک آن است که:
- الزامات قانونی در ورود و صدور کالا توسط واردکنندگان و صادرکنندگان رعایت شود.
- محدودیت ها و ممنوعیت های وضع شده مراعات شود.
- معافیت ها و تخفیف های توصیه شده به موجب قانون در صورت تطبیق مشخصات کالا، به وارد یا صادرکننده داده شود.
- حقوق و عوارضی را که وضع شده است، به طور صحیح وصول نماید.